KORONAVİRÜSÜ KONTROL ALTINA ALMA ÖNLEMLERINİN
EKONOMİ ÜZERİNDEKİ İLK ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Hemen hemen her ülkede hükümetler
kaynaklarının çok büyük bir bölümünü Kovid19 pandemisi ile mücadeleye tahsis
etmiş durumdalar. Doğal olarak alınan tedbirlerin ilk sırasında sağlığa yönelik
önlemler gelirken, sağlığın hemen ardından öncelik verilen diğer alan ise
ekonomi. Finansal piyasalar ve reel sektörde yaşanabilecek beklenmedik şokların
ülke ekonomilerine, dolayısıyla da şirketlere ve çalışanlara verebileceği
zararın etkisinin de virüs kadar tehlikeli ve yıkıcı olabileceğine yönelik
tahminler yapılıyor.
Gerek küresel
gerekse ülke bazında yaptığı kapsamlı, tarafsız ve veriye dayalı analizlerle
tanınan Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), 2020 yılı G-20 Liderler
Zirvesi öncesinde Kovid19’un başta GSYİH büyümesi olmak üzere küresel ekonomiye
etkileri konusunda dikkat çeken bir projeksiyon paylaştı. İmalat, inşaat,
turizm, perakende ve toptan satışlar gibi birçok sektöre ilişkin veri ve
değerlendirmelerin yer aldığı bu kıymetli analizi, başta bu sektörlerde
faaliyet gösteren işverenlere, iş dünyası temsilcilerine, yatırımcılara, meslek
kuruluşları ve diğer STK’lara faydalı olacağı inancı ile sizlerle paylaşmaktan
mutluluk duymaktayız.
Giriş ve Önemli Notlar
Koronavirüsün
ülkeler arasında giderek yaygınlaşması, birçok hükümeti salgınla ilgili daha
önce eşi benzeri görülmemiş önlemler almaya sevk etti. İlk etapta öncelik
verilmesi gereken temel sorun sağlık olduğundan, diğer alanlara nazaran sağlık
konusunda alınan tedbirler doğal olarak ön plana çıktı. Alınan bu önlemler,
birçok işletmenin geçici olarak kapatılmasına, seyahat ve hareketliliğin büyük
ölçüde kısıtlanmasına, finansal piyasaların aşırı dalgalanmasına, güven
erozyonuna ve büyük bir belirsizliğe yol açtı.
Her şeyin hızla
değiştiği bir ortamda, alınan bu önlemlerin GSYİH büyümesi üzerindeki etkisinin
büyüklüğünü net olarak ölçebilmek son derece zor olmakla birlikte, bu
tedbirlerin üretim, hane halkı harcamaları, özel sektör yatırımları ve
uluslararası ticaret hacminde keskin daralmaları beraberinde getireceği
açıktır. Ülkelerin sektörel
üretimleri ve tüketim alışkanlıkları analizi ile yaşananların sektör ve harcama
ölçeğinde doğuracağı ortak etkilerin neler olabileceği tahminine dayalı olarak
yapılan bu çalışmada, alınan tedbirler sonucu neredeyse her alanda yaşanan
durmanın doğrudan ilk etkisini gösteren öngörüler sunulmaktadır.
· Ekonomik
faaliyetlerin durmasının (işyeri kapatma, üretime ara verme vs.) doğrudan ilk etkisi,
birçok ülkenin üretim hacminde beşte bir ile dörtte bir arasında bir düşüş
olabileceğini ve tüketici harcamalarının da potansiyel olarak üçte bir oranında
düşebileceğini ortaya koymaktadır. Bu büyüklükteki değişiklikler 2008-09
küresel mali krizinde yaşananlardan çok daha ağır olacaktır. Yapılan bu tahmin
yalnızca çalışma kapsamında dahil edilen sektörlerdeki doğrudan ilk etkiyi
kapsamakta olup, ortaya çıkabilecek ilave dolaylı etkiler henüz dikkate alınmamaktadır.
Bu tahminler
sadece üretim seviyesi üzerindeki ilk etkilerdir. Yıllık GSYİH büyümesi
üzerindeki tahminler ise ulusal düzeyde uygulanan ekonomik faaliyetleri
durdurmanın boyutu ve süresi, ekonominin diğer alanlarında yaşanan mal ve
hizmet talebinin azalması, uygulanan maliye ve para politikalarının etki hızı
gibi birçok faktöre bağlı olacaktır. Bununla birlikte, ekonomik faaliyetlerin
durdurulmuş olmasının etkisi, kısa vadeli büyüme beklentilerini önemli ölçüde
zayıflatacaktır.
· Ülkeler
tarafından uygulanan salgını sınırlama önlemleri devam ettiği sürece bunun yıllık
GSYİH büyümesi üzerinde her ay için yüzde 2'ye varan bir düşüşe neden olacağı
öngörülmektedir. Her hangi bir dengelenme faktörü olmadan ekonomik faaliyetlerin
durması üç ay boyunca devam edecek olursa, yıllık GSYİH büyümesi beklenilenden
4-6 puan daha düşük olabilir.
Bu tahminler, salgını
kontrol altına alma önlemlerinin ekonomik faaliyetler üzerindeki ilk etkisini sayısal
olarak ölçmek için ortaya konulan bir yaklaşımdır ve OECD Ekonomik Görünüm’deki
ekonomik büyüme tahminlerini içeren tüm veriler kullanılmamaktadır. Bununla
birlikte, seyahat kısıtlamaları ve ekonomik faaliyetlerin durmasının ardından
ülke ekonomilerinde ve günlük aktivitelerde yaşanan keskin düşüşlerin verdiği
mesaj, iş dünyası anketleri, yüksek dalgalı günlük finansal göstergeler ve bu
yıl Çin'de halihazırda görülen büyük üretim daralması ile benzer sonuçlara
işaret etmektedir.
Salgını sınırlama tedbirlerinin süresi ve boyutu ile bunların ülkeler arasında bir bütünlük içerisinde uygulanabileceği konusunda önemli belirsizlikler bulunmaktadır. Alınan tedbirlerin hafifletilmeye başlaması ile birlikte üretimde yaşanacak iyileşmenin boyutu, kriz döneminden zor durumda bulunan şirketlerin ve çalışanların desteklenmesi için alınan politika önlemlerinin etkinliğine ve güvenin ne ölçüde geri döndüğüne bağlı olacaktır.
Ekonomik Faaliyetleri Geniş Bir Şekilde
Durdurmanın Muhtemel Doğrudan Etkilerinin Değerlendirilmesi: Üretim Yaklaşımı
Ekonomik
faaliyetleri geniş bir boyutta durdurmanın muhtemel ilk etkisini belirlemede
kullanılan ilk yaklaşım, üretim segmentlerini ayrıntılı bir şekilde inceleyerek
salgını sınırlama önlemlerinden doğrudan en çok etkilenen sektörleri tespit
etmektir. Toplam üretim hacmindeki düşüşün %50 ile %100 arasında değiştiği her
bir sektör/faaliyet için söz konusu düşüşün boyutu hakkında açıklayıcı
varsayımlar yapılabilir.
· Hizmet sektörlerinde, turizmi de içeren seyahatle ilgili
tüm faaliyetler ile kuaför veya ev alımları gibi hizmet sağlayıcılar ile
tüketiciler arasında doğrudan temas olan faaliyetler, hareket ve sosyal mesafe
kısıtlamalarından açıkça olumsuz etkilenmektedir.
·
Çoğu perakende satıcı, restoran ve sinema kapalıdır, ancak
paket ve online satışlar bazı işletmelerde etkinliğin tamamen durmasını
engelleyebilir.
·
Aciliyet arz etmeyen inşaat işleri de ya işgücü transferini
sınırlayan tedbirler veya yatırımlardaki konjonktürel azalma nedeniyle olumsuz
etkilenmektedir.
· Karantina önlemlerinin doğrudan etkisi, emek yoğunluğu
daha az olan (veya daha fazla makine kullanılan) imalat sektörlerinde daha düşük
olacaktır. Nakliye aracı (hava, kara ve deniz ulaşım araçları) üretimi kapsamında
faaliyetler, diğer ülkelerdeki tedarikçilerden gerekli girdilerin alınmasındaki
güçlükler nedeniyle tamamen durma noktasına gelecektir.
Bunların tümü birlikte
ele alındığında, söz konusu tedbirlerden etkilenen sektörlerin hacmi, çoğu
ekonomi için toplam üretimin yüzde 30-40'ına tekabül etmektedir. Ekonomik
faaliyetlerin kısmi ölçüde durdurulduğu/yavaşlatıldığı bazı sektörlerdeki
tablonun hemen hemen her ülkede birbirine benzerlik gösterdiği varsayımı
altında, salgını sınırlayıcı tedbirlerin tam olarak uygulanması durumunda
birçok gelişmiş ülke ekonomisinin GSYİH seviyesinde %20-25 arasında bir
daraltıcı etki doğuracaktır (Şekil 1). Yıllık GSYİH büyümesi üzerindeki etki
ise, bu önlemlerin ne kadar süre devam ettiğine bağlı olacaktır.
Şekil 1.
Kısmi veya tam çalışmayı durdurmaların seçilen G7 ekonomilerindeki faaliyet
üzerindeki potansiyel ilk etkisi.
Tüm
ekonomilerde, bu olumsuz etkinin çoğunluğu perakende ve toptan ticaret ile gayrimenkul
hizmetlerinde yaşanan daralmadan gelmektedir. Diğer yandan bazı sektörlerde yaşanan
daralma ülkeler arasında önemli derecede farklılıklar gösterecektir. Örneğin Almanya'da
nakliye/seyahat araçları üretiminin durması daha önemliyken, İtalya'da turizm
ve boş zaman/eğlence faaliyetlerindeki düşüş görece daha önemlidir.
Aynı yaklaşımı
diğer ekonomilere de uyguladığımızda; salgının sınırlanması kapsamında alınan
işletmelerin kapatılma tedbirinin tüm gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerin üretim
düzeyinde en az %15 veya daha fazla düşüşe neden olabilecektir. Diğer bir
ifadeyle ortalama bir ekonomide üretim dörtte bir oranında düşecektir (Şekil
2).
Ülkelerin üretim
bileşimlerindeki farka bağlı olarak salgının yaratacağı etki de farklılık
gösterecektir. Turizmin göreceli olarak önemli olduğu birçok ülke, ekonomik
faaliyetlerin durması ve seyahat kısıtlamalarından ciddi şekilde etkilenebilir.
Diğer tarafta, oldukça büyük tarımsal üretim ve petrol üretimini de içeren
madencilik sektörlerine sahip ülkeler, ilk etapta sınırlama önlemlerinde
nispeten daha az etkilenseler bile daha sonra azalan küresel emtia talebine
bağlı olarak ileriki dönemde olumsuz etkilenecektir.
Ayrıca, ülkeler
tarafından alınan önlemlerinin zamanlaması ve boyutları, ekonomilerin üretim
seviyesi üzerinde de bir takım farklılıklar gösterecektir. Örneğin Çin, salgının
toplam üretim hacmi üzerinde yol açacağı en olumsuz etkiyi geride bıraktı ve
bazı çalışmayı durdurma önlemleri hafifletilmeye başlandı.
Şekil 2. Seçilmiş gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerinde, kısmi veya
tam çalışmayı durdurma tedbirlerinin ekonomik faaliyet üzerindeki potansiyel
ilk etkisi
Ekonomik Faaliyetleri Geniş Bir Şekilde Durdurmanın Muhtemel Etkilerinin Değerlendirilmesi: Harcama Yaklaşımı
Ekonomik
faaliyetleri geniş bir boyutta durdurmanın muhtemel ilk etkisini ölçmenin
alternatif bir yolu da tüketici harcamalarını ayrıntılı bir şekilde incelemektir. Tüketiciler tarafından yapılan
harcamalarda yaşanan düşüşünün %50 ile %100 arasında değiştiği her bir harcama
kategorisi için, söz konusu düşüşün boyutu hakkında açıklayıcı varsayımlar
yapılabilir.
·
Alışveriş mağazalarının kapanması ve seyahat
kısıtlamaları; hazır giyim, ayakkabı, ev eşyaları, mobilya ve tatil turları
gibi harcamaların tamamen kesilmesine yol açacaktır. Otomobil alım-satımı ve
kuaförlük gibi hizmet veren işletmeler ile tüketiciler arasında doğrudan teması
içeren harcamaların da tamamen ertelenmesi muhtemeldir.
· Yurtiçi gezilere, restoranlara, otellere ve eğlence hizmetlerine
yapılan harcamalarda keskin düşüşler yaşanmasına rağmen, bunlar hala bir ölçüde
devam edebilir.
· Zorunlu kalemlere yapılan harcamaları da içeren bazı
harcama kategorilerinin değişmeden kaldığı varsayılmaktadır.
Tüketici harcamalarının kısmi ölçüde azaldığı ve bu
düşüşün hemen hemen her ülkede birbirine benzerlik gösterdiği varsayımı altında,
salgını sınırlayıcı tedbirlerin tam olarak uygulandığı birçok gelişmiş
ekonomide tüketici harcamalarının üçte bir seviyesine kadar düşebileceği
öngörülmektedir. (Şekil 3)
Tüketici
harcamalarındaki azalış ithalat talebinde yaşanacak düşüş ile kısmi olarak
dengelenecek olsa bile, ortalama bir G7 ekonomisinde toplam tüketici
harcamaları GSYİH'nın beşte üçünü oluşturduğundan, alınan tedbirlerin tüketici
harcamaları üzerindeki potansiyel etkisi, toplam GSYİH'da meydana gelecek
etkiden daha büyük olacaktır. Tüm bu hususları göz önünde bulundurduğumuzda,
tüketicilerin harcamalarındaki düşüşlerin, yurt içi üretim düzeyinde yaklaşık
beşte bir azalma anlamına gelmektedir.
Şekil 3.
Seçili G7 ekonomilerinde kısmi veya tam çalışmayı durdurmaların özel tüketim
üzerindeki potansiyel ilk etkisi
Kaynak: OECD
